Fiyatlar Neden Artıyor, Maliyetler Neden Yükseliyor?
Günlük hayatta herkesin en çok merak ettiği sorulardan biri şudur: “Neden her şeyin fiyatı bu kadar arttı?” Aslında bu sorunun cevabını anlamanın en pratik yollarından biri, bir dondurmanın üretim sürecine bakmaktır. Çünkü bir dondurmanın fiyatı sadece süt fiyatından ibaret değildir; arkasında koskoca bir üretim zinciri ve ekonomi gerçeği vardır. Bu zincirin her halkasında yaşanan artış, son ürünün fiyatına birebir yansır.
Bir dondurmada kullanılan süt, şeker, sahlep, meyveler, çikolata, fıstık, ceviz gibi ham maddelerin her biri kendi sektöründe ayrı ayrı zamlanır. Tarımda yaşanan maliyet artışı, yem fiyatlarının yükselmesi, mazot, gübre, enerji gibi giderlerin artması doğrudan süt fiyatını etkiler. Süt fiyatı arttığı anda, dondurmanın maliyeti otomatik olarak yükselmiş olur. Şekerin, meyve püresinin, kakao gibi ithal ürünlerin dövizle fiyatlanması, kur arttığında maliyetlerin anında yukarı çıkmasına sebep olur. Döviz kuru sadece ithal ürünleri değil, ambalaj gibi petrolden üretilen tüm malzemeleri etkiler. Yani dondurma bardağından kapağına, kaşığından etiketine kadar her şey kurdan etkilenir. Bu durum da toplam maliyeti büyütür.
Üretim tarafına bakıldığında enerji maliyetleri ayrı bir yük oluşturur. Dondurma üretimi enerji tüketiminin en yüksek olduğu gıda üretim süreçlerinden biridir. Pastörizasyon makineleri, şoklama cihazları, -40 derecelik derin dondurucular ve soğuk hava depoları sürekli elektrik tüketir. Elektrik fiyatları arttığında, üretici her bir aşamada daha yüksek maliyetle karşılaşır. Yine lojistik, yani ürünün taşınması, depolanması ve müşteriye ulaşması da maliyeti yükseltir. Dondurma normal kargo ile taşınamaz; soğuk zincir, kuru buz, özel ambalaj ve soğutmalı araç gerektirir. Bu da hem yakıt zamlarından hem de ekipman maliyetlerinden direkt etkilenir.
İşçilik maliyetleri de fiyatların artmasında önemli bir faktördür. Asgari ücret, sgk primleri, vergiler ve çalışan giderleri yükseldikçe işletmenin toplam maliyeti artar. İşletme bu maliyetleri karşılayabilmek için ürün fiyatını güncellemek zorunda kalır. Aynı şekilde devlet tarafından belirlenen KDV, POS komisyonları ve diğer resmi giderler de artınca, üreticinin satış fiyatını sabit tutması imkânsız hale gelir. Ekonomideki tüm bu artışların birleşimi, dondurma gibi masum görünen bir ürünün bile fiyatının neden yükseldiğini çok net açıklamaktadır.
Aslında bir dondurmanın fiyatı sadece dondurmanın kendisi değil; ekonomik tabloyu tamamen içinde taşır. Süt fiyatındaki artış tarımdan gelen etkiyi, ambalaj fiyatı döviz ve petrol etkisini, elektrik gideri enerji ekonomisini, işçilik gideri ülkenin yaşam maliyeti seviyesini, lojistik maliyeti ise yakıt fiyatlarını ve taşımacılık sektörünün durumunu temsil eder. Kısacası fiyatlar tek bir sebeple artmaz; ekonomi bir bütün olarak değiştiği için her ürünün maliyeti değişir.
Bugün bir dondurmanın fiyatı geçen yıla göre daha yüksekse, bu yalnızca dondurma üreticisinin tercihi değildir. Bu fiyat, ekonominin birçok kısmında yaşanan artışların toplam etkisini yansıtır. Tarımdan sanayiye, enerjiden lojistiğe, dövizden işçiliğe kadar tüm sektörlerdeki maliyet artışları, son ürüne kaçınılmaz şekilde yansır. Bu yüzden fiyat artışlarını anlamak, aslında ekonominin nasıl işlediğini anlamakla aynı şeydir.
